عراق تا سال 12 هجری قمری در زیر سلطه زمامداران ایران بود ، تا این که از همان سال تا سال 16 هجری به تدریج ، تمام کشور عراق و در ضمن کربلا توسط خیل خروشان سربازان مسلمان گشوده شد و آزاد گشت ، از آن میان جنگ قادسیه که در سال 14 هجری اتفاق افتاد ، معروف و مشهور است . ( مدینة الحسین علیه السلام ، ص7)
 
کربلا در شصت مایلی ( 105 کیلومتری ) جنوب غرب بغداد ، در حاشه‌ ی صحرا و در غرب فرات و در منطقه ی آب رفتی به نام ارمن السوار شهر مقدس و تاریخی کربلا قرار دارد و مرکز استانی بنام استان کربلا خوانده می شود و شهرهای بزرگی را چون نجف اشرف و کوفه و عین التمر و ... در خویش جای داده است . شهر انبار در شمال غربی ، شهر باستانی بابل در شرق ، صحرای غربی در سمت غرب و شهر یحیره پایتخت بنی منذر در جنوب غربی آن قرار دارد . در سال شصت و یک هجری ، کربلا زمینی ناشناخته بوده است .
 
استان کربلا از شمال و غرب به استان رمادی و از شرق به استان حله و از جنوب به استان دیوانیه متصل می گردد . مساحت استان کربلا به 6065 کیلومتر مربع می رسد و اکنون در شهر کربلا بیش از 100000 نفر زندگی می کنند .
 
برخی معتقدند سرزمین اصلی کربلا در استان های قرطه و کمالیه در ناحیه شمال غربی کربلای کنونی بوده است اما فاصله ی چهارده کیلو متری میان این دو چنین نظرگاهی را متزلزل می کند . منطقه ای نیز به نام کربله در جنوب شرقی کربلای کنونی قرار دارد .
کربلا در سال چهاردهم هجری به دست خالدبن عرفطه و به فرمان سعد بن ابی وقاص فتح شد . در سال 36 هجری ، امام علی در راه صفین از آن جا گذشت و پس از نماز گزاردن در این سرزمین ، خاک آن را بویید و به حادثه ی شهادت ابا عبدالله و یارانش در این دیار اشاره کرد . در عاشورای سال 61 هجری ، زمین کنونی کربلا خالی از سکنه بوده است . منطقه نینوا در پنج فرسنگی آن قرار داشته است .
منطقه ی نواویس ( قبرستان مسیحی ) همان محلی است که علقمه جریان داشته است . برخی نیز نواویس را منطقه ی مجاور  قبر حر بن ریاحی میدانند .
نهر علقمه از نزدیکی قبر حضرت عباس می گذرد سپس راه خود را به سوی نواحی مدینه تغییر میدهد و در شمال غربی الکفل مجددا به فرات می پیوندد علقم به معنی خنطل است و گویا در اطراف علقمه خنطل فراوان بوده است .
نوشته اند که امام هنگام ورود به کربلا نواحی قبر شریف را از ساکنان نینوا غاضریه به مبلغ شصت هزار درحم خرید و به عنوان صدقه و وقف به خود آنان سپرد . بدین شرط که مردمان را به قبر او راه نمایند و زائران او را نیز سه روز میهمان کنند . امام صادق (ع) فرموده است : حرم امام حسین که آنرا خریده چهار میل ( هر میل 1609 ) در چهار میل است و برای فرزندان و وابستگان او حلال و بر دیگران کسانی که با او مخالفند حرام است و این سرزمین را برکتی است .
در کامل الزاریات به نقل از امام صادق از چهار سو پنج فرسنگ حرم حسینی داشته شده است و در همان جا به نقل از امام باقر آمده ست که خلق الله تعالی کربلا قبل ان یخلق لکعبه باربعه و عشرین الف عام و قدسها و بارک علیها فمازالت قبل ان یخلق مقدسه مبارکه و لا تزال کذالک و یجعلها افضل ارض فی الجنه خداوند بزرگ کربلا را بیست و چهار هزار سال پیش از آفرینش کعبه آفرید و آن را زمینی مقدس و مبارک قرار داد . این زمین پیش از خلقت انسان مقدس و مبارک و پس از آن نیز چنین بوده است . کربلا برترین زمین در بهشت است .
1- کربلا و حرم های مطهر ، صص 33-34
2-کامل الزیارات ، این قولویه ،صص 270-272
 

اسامی و نام های کربلا

کربلا با نام های زیادی خوانده شده که به بیش از بیست اسم می رسد ؛ که به مهم ترین آنها اشاره می کنیم :
 
1- کربلا ، کلمه ای که اسم هیچ مکانی در شهرت و قداست به پایش نمی رسد و در تفسیر این کلمه چه حرف ها که گفته نشده است :
 
الف : بعضی معتقدند ریشه کربلا از کلمه " کربله " گرفته شده و کربله یعنی به سستی گام برداشتن ، یا سست شدن گام ها وعرب ها زمانی که بخواهند از بی حال و با کسالت راه رفتن کسی حکایت کنند ، می گویند : جاد یمشی مکربلا ، یعنی فلانی آمد درحالی که به سستی گام برمی داشت ( موسوعه العتبات المقدسه ، ج 8 ، قسم کربلا ، ص9 ) تو گویی سرزمین کربلا چنان بوده است که هر کسی که به آن جا می رسید احساس خاصی برایش دست می داد و گام هایش سست می شد ، چنان که کمیت قلم تا به ساحت مقدس کربلا می رسد می لنگد و خود را می بازد . در کتب مقاتل نیز داستان های زیادی نقل شده که هر یک از پیامبران گذشته که گذرش به کربلا می افتاد بی اختیار اندوهناک و غمگین می شد و به امت خویش خبر می داد که در این سرزمین حادثه ای بس بزرگ و بسیار غم بار رخ خواهد داد .
 
ب : کربلا ، از کلمه " کربال " گرفته شده و کربال یعنی غربال کردن و تمیز و پاک کردن ، گفته می شود : کربلت الحنطه ، یعنی گندم را غربال کردم و آن را از خاک و خاشاک پاک گردانیدم . به کربلا نیز به خاطر این کربلا گفته اند که زمینی خالی از ریگ وسنگ و بدون درخت یا گیاهان هرز و مزاحم ، مثل این که کسی آن را پاک کرده و برای کشت آماده کرده باشد . ( موسوعه العتبات المقدسه ، ج 8 ، قسم کربلا ، ص9) راستی که اسم با مسمایی است ! کربلا یعنی غربال تاریخ ، غربالی که همیشه و در طول تاریخ شریف را از ضعیف و مردان میدان را از رجزخوانان دروغین به خوبی جدا کرده و می کند ؛ چنان که بیدل دهلوی می گوید :
 
کیست در این انجمن ، محرم عشق غیور
ما همه بی غیرتیم ، آینه در کرب و بلاست
 
ج : کربلا ، از دو واژه آشوری " کرب " و " ایلا " ترکیب یافته است ، یعنی حرام خدا و خانه خدایگان ( مدینة الحسین ، ص1)
 
د : این کلمه در اصل فارسی بوده و از دو کلمه " کار " و " بالا " گرفته شده است یعنی کار آسمانی و ارزشمند ، به عبارتی جایگاه نماز و نیایش ( همان ، ص1)
 
ه : در اصل " کوربابل " بوده است ، یعنی روستاهای شهر بابل ( نهضة الحسین (ع) ، ص66)
 
و : توسط خود حضرت سید الشهدا و پدرش علی ( علیهم السلام ) و جدش رسول اکرم (ص) ، کربلا به کرب و بلا ، یعنی درد و بلا و امتحان و ابتلاء تفسیر شده است ( مدینة الحسین ، ص1) ادباء و شعرای شیعه نیز همین تفسیر را برگزیده اند ، که به عنوان نمونه یکی از شاعران شیعی سید اسماعیل حمیری از کربلا چنین یاد می کند :
 
کربلا یا دار کرب و بلا ( دیوان السید الحمیری ، ص58)
 
و بزرگ اندیشمند شیعی ، مرحوم سید شریف رضی چنین می گوید :
 
کربلا ! لازلت کربلا و بلا
مالقی عندک آل المصطفی
 
کم علی تربک ، لما صرعوا
من دم سال و من دمع جری ( دیوان سید رضی ، ج1، ص44)
 
ای کربلا تو همیشه انبوهی از اندوه و بلا را به یاد می آوری ، به سبب آن چه که در خاک تو به آل پاک محمد مصطفی (ص) رسید . هنگامی که کشته شدند چه خون ها که ریخته شد و چه اشک ها که جاری شد .
 
2- حایر ؛ پس از کربلا ، بیش از دیگر نام ها ، حایز اهمیت بوده است و کربلا در کتاب های فقهی بیشتر با همین نام ، عنوان می شود و فقها مسایل خاصی را که در خصوص حائر و احکام و حدود آن می باشد ، در ذیل همین عنوان بحث و بررسی می کنند .
 
3- حیر ، مخفف همان حایر است ، حیر یا حائر یعنی جایی که آب در آن جا حیران می ماند و به دور خود می پیچد و گودال قتلگاه امام حسین ( علیه السلام ) در همین مکان مقدس واقع شده است و جسد انورش نیز در آن جا مدفون است .
 
4- نواویس ، در اصل و پیش از اسلام نام گورستانی بود که مسیحیان مردگان خود را درآن جا دفن می کردند . جالب این که پیشوای شهیدان حضرت ابا عبدالله امام حسین ( علیه السلام ) در ضمن یکی از خطبه های معروفش این کلمه را به کار برده است آن گاه که حضرتش از حریم جدش خارج شده بود و در ظاهر به سوی کوفه و در واقع رو به سوی ابدیت ، می رفت که قیامت تاریخ را برپا کند و قیام عشق را قنوت جاودانه بخشد و هنگامی که از مدینه حرکت کرده بود تا هنگامه حماسه های همیشه جاوید و ماندگارش را بیافریند ، چنین فرمود : خط الموت علی ولد ادم مخط القلاده علی جید الفتاه ، و ما أولهنی إلی أسلافی اشتیاق یعقوب إلی یوسف و خیرلی مصرع أنا لافیه ، کأنی بأوصالی تتقطعها عسلان الفلوات ، بین النواویس و کربلاء ... مرگ برای فرزندان آدم چه زیبا نوشته شده است ؛ نوشتاری که در لطافت به نقشی می ماند که گردن بند ، در گردن دخترکان جوان می کشد و من برای سرکشیدن جام جان بخش شهادت و به دیدار صالحان سلف همان قدر مشتاقم که یعقوب به دیدار پسرش یوسف ، دست تقدیر الهی ، برای من قتلگاهی برگزیده است که من به دیدارش خواهم شتافت ، می بینم که به همین زودی ها گرگ های گرسنه ‌نواویس و کربلا مرا در محاصره انداخته و بندبند اعضای بدنم را از هم جدا می کنند ... ( بلاغة الحسین (ع) ، خطبه23، ص144، به نقل از لهوف سید بن طاووس ) 
 
5- طف الفرات ، کنار فرات .
 
6- طف .
 
7- شاطی الفرات ، این هر سه اسم تقریبا به یک معنا است و طف به زمین هایی که مشرف به دریا باشند یا در لب رودخانه قرار داشته باشند ، اطلاق می شود سرزمین کربلا را به خاطر چند چشمه ای که در آن بوده و کربلا را در کنار خویش گرفته بودند طف گفته اند . چشمه هایی مانند : قطقطانیه ، رهیمه ، عین الجمل و نهر علقم . ( مدینة الحسین (ع)، ص12)
 
نام های دیگری نیز ذکر شده است از جمله :
 
8- نینوا ، که از اسم های معروف و قدیمی کربلاست .
 
9- موضع البلاء ، یا موضع الابتلاء .
 
10- محل الوفاء .
 
11- غاضریه .
 
12- ماریه .
 
13- قصر بنی مقاتل .
 
14- عقر بابل .
 
15- عمورا .
 
16- صفورا .
 
17- نوائح ، یعنی ناله ها و نوحه ها .
 
18- شفاثا ، که در عرف مردم " شثاثه " خوانده می شود . ( بعضی " شفیه " نیز نقل کرده اند به نقل از کتاب تراث کربلاء ، ص20)
 
19- مدینة الحسین ( علیه السلام ).
 
20- مشهد الحسین ( علیه السلام ) .
 
21- بقعه مبارکه ( تراث کربلا ، ص19)
 
و اسامی متعدد دیگر ...

 مطالب فوق از سايت www.vefagh.co.ir برداشت شده است .